DİL VE BİLİŞ BOZUKLUKLARINDA TERAPİ ETKİNLİKLERİ

İnsan yaşamında dil ve biliş sorunlarının ön plana çıktığı yaş dönemleri vardır. Bu dönemler içinde fiziksel yaşlanmayla birlikte beynin de yaşlanması doğaldır. Hücre ölümleri, metabolik değişiklikler, beyne giden oksijen miktarında azalma, hücreler arasındaki iletişim değişiklikleri yaşlılık dönemlerinde beklenen sonuçlardır. Bu tür biyolojik değişiklikler yaşlanmanın beyin işlevlerine etkisini görmek açısından hala araştırma konuları olmaya devam etmektedir. Beyin hasarlarına bağlı olarak beyin işlevlerinin etkilenmesi ise beklenmeyen ve çocukluktan yaşlılığa kadar her yaş grubunda rastlanabilecek olaylardır. Hiç bir nedene bağlı olmaksızın veya doğum öncesi-sırası, sonrası pek çok etmenin neden olduğu sorunlar, anomaliler, sendromlar, erken çocukluk, ergenlik, gençlik veya orta yaşlılık dönemlerinde gerçekleşen ani kazalar dilsel ve bilişsel bozukluklarla sonuçlanabilir. Beşiğinden düşen bebeğin, çocuk parkında salıncaktan düşen çocuğun, bisiklet veya motoru ile kaza geçiren ergenin, kurşun yarası veya bıçaklanmaya maruz kalan bireyin, şofbenden zehirlenen bireylerin, veya çoğu hastalıktan muzdarip kişilerin ne tür dil-konuşma ve bilişsel sorunlarla karşı karşıya kalacağı önceden bilinemez. Bilinen gerçek ise beyin hasarlarına bağlı olarak beyin işlevlerinin az ya da çok ama mutlaka etkileneceğidir. Her türlü hastalık, sendrom, veya olayın en önemli etkileri, ne yazık ki, öncelikle dil ve bellek işlevleri üzerinde hissedilmektedir. Dolayısıyla, serebrovasküler olaylar sonucu ortaya çıkan inme ve sonucunda gelişebilen afazi, sağ beyin hasarları, travmatik beyin hasarları belleğimizi, yürütücü işlevlerimizi, duyu ve algılarımızı, dikkatimizi, düşünme organisazyonumuzu ve benzeri bilişsel yetilerimizi etkileyecektir. Örneğin, kafa travmalarına bağlı olarak ortaya çıkan fokal, multifokal veya yaygın beyin hasarları yaşamış kişilerde yeni bilgiyi öğrenme güçlüğü, gecikmiş hatırlama, zayıflamış dikkat, zayıf organisazyon becerileri en sık karşılaşılan sorunlardır. Yargılama ve bellek yetersizlikleri, bakteriyal menenjit ve AIDS gibi kronik merkezi santral sistem enfeksiyonlarında ortaya çıkan ilk bilişsel bozulmalardır. Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı, Huntington hastalığı gibi dejeneratif hastalıklarda gözlenen sözel ve görsel bellek etkilenmeleri, soyut işlemleme ve kavram oluşturmada yetersizlik en sık rastlanan bilişsel bozukluklardır. Bazı kalp-damar hastalıkları, zehirlenmelere bağlı hipoksemi, kronik akciğer rahatsızlıkları, anemi/kansızlık, kronik böbrek yetmezliği, siroz gibi kronik karaciğer hastalıkları, hipo ve hipertiroidizm, diyabet gibi hastalıklarda da bireyler bilişsel ve zihinsel etkilenmelere maruz kalabilmektedir. Çocuklarda tanımlanan gelişimsel bozukluklar içinde yer alan öğrenme güçlükleri ve bozuklukları, dikkat eksikliği/hiperaktivite, zihin engelli, işitme engelli ve ayrıca dil bozuklukları olan çocuklarda da gerek dil gerekse bilişsel etkilenmeler bellek, görsel-uzamsal algı, dikkat ve yürütücü işlevler üzerinde ağırlıklı olarak hissedilmektedir.